Londra Karl Marx yürüyüşü sırasında rehberimiz, eskiden Doğu bloku ülkelerinde anlatılan bir şakadan bahsetmişti. Felsefe, karanlık bir gecede karanlık bir odada kara bir kedi aramaktır. Doğu Alman şakası şöyle devam etmektedir: Diyalektik ise odada böyle bir kara kedi olmadığı hâlde, “buldum!” demektir. Aynı şakada, “bilimler” ise, bir fener alıp, karanlık odayı aydınlatarak o hınzır kediyi aramak olarak nitelendirilir.
Fakat ya odada bir kedi yoksa? Bilişsel nörobilimci eline bir fener almış, diyelim fMRI ile dilimlenmiş işlevsel “beyin imgeleri”ne bakıyor. Dev bir mıknatısla tuttuğu ışık kendi gözlerini de kamaştırıyor. Nöral korelatlar belli ki kediye dair; en azından onu andıran bir şeyler var, güzel. Ama aradığı kedinin ta kendisi, “bilinçlilik” ya orada, o odada değilse?
Ya odada aradığı, “tamam dur, az kaldı, bulacağım” dediği aslında bir kedi “gölgesinden” ibaretse… Bilişsel nörobilimci ısrarla kendi “zihnine” bakmayı, bilincinin müphemliğinde kaybolmayı reddetmektedir; muhtemel fenomenalizm alerjisinin altında yatan budur. Garip, değil mi? O, karanlık odada yürüyen kendinin de aslında bir bilinç sahibi olduğunu ısrarla unutmak istemektedir. Eğer hepimiz bir zombiymiş gibi davranırsak, bilinç probleminden de kurtulurduk, değil mi?
Başka bir tavra göre (eliminasyonculuk), madem odada kedi yok; o zaman kedi bir illüzyon olmalıdır. Sıkıntı şurada, “kedi” yani bilinçlilik hâli olmadan birinin karanlık bir odada bir şeyler araması pek olası ya da anlamlı değil. Böylesi bir kedisizlik varsayımı beraberinde kedi fantomunu yanında taşıyacak, onu tekinsizce bilişsel nörobilimciye hatırlatacak. Onu etraftan silmeye çalıştıkça, o bir hayalet gibi takip edecek, peşini hiç bırakmayacak.
Gördüğü esrarengiz oda, tuttuğu fener, düşlediği kedi; bunların hepsi onun bilincinin eseridir. Paradoksa bakın ki; bilinç, kendi kurduğu tiyatroda bilinci aramaktadır. Bunu yaparken de bu gerçeği paranteze almak zorunda. Bu biraz diyelim Shakespeare adlı esrarengiz tipin kaleme aldığı Richard III adlı tiyatro oyununu A zamanında, B mekanında ve C koşullarında (oyuncular, dil, adaptasyon, ışık, dekor vs.) sergilenmiş hâlini izleyerek, sahnede gözlemlediklerinden dış dünyanın ne’liğini ortaya koymaya çalışan çok bilmiş bir izleyici gibi… Sadece sahnedeki karakterlerin rollerine (nöral etkinliklere) ve oyunun dinamiğine bakarak, yapacak bunu. İyi de, şimdi orada rolü gereği sinsice cinayetler işleyen, bu hırslı kambur karakter; oyun sonlanıp perde kapandığında, “gerçek” hayata dönüp yorgun argın evine gidecek. Ya da oyun başarısız olup, alkış alamadığından oflayıp puflayarak perde arkasında belki başını öne eğecek. Dünya oyununu, bir tiyatro oyunundan çıkarmak olanaklı mıdır?
Kabul. Bu noktada analojileri abartmış olabilirim. Ama izninizle artık bu kısa yazıyı şu pek sevdiğim Alman lafıyla sonlandırmak isterim: In der Nacht sind alle Katzen grau... Geceleyin, tüm kediler gri ve bulanıktır.
Bir Son Duygusu 