Beyin yoktur. Bunu söylediğimde fena şaşıranlar var. (Aralarında akademik felsefeciler de var, akademik bilimciler de. Gündelik ideolojiyi olduğu gibi kabul etmeye meyilli bu kafalar, verili Batılı hegemonik kabuller haricinde bir şey söylemeye cüret edersen, bir kaşlarını kaldırmayı çok severler genellikle.)
Nörobilime ilgin var, bu konularda araştırma ve yayınlar yapıyorsun hatta. Bu dediğin laf mı şimdi? Ne demek beyin yok? Beynin tatile mi çıktı senin? Sadece beyin değil, sandalye de yok, masa da yok, atom da yok, elektron da… “Şeyler bizim icadımız.”
Geçen sene bir atölyede katılımcılara sormuştum: “Dünyada üçgen ya da çember var mı sizce?” (Tabii burada dünya dediğim gezegen dünya değil.) Yok dediğimde nerdeyse herkes şaşırmıştı. Yüksek sesle itiraz edenlere, bana “dünyanızda” tanımı gereği iki boyutlu olan bir üçgen gösterin hadi bakalım dedim. İkna olur gibi oldular böyle deyince.
Geçtim “somut” dünyada, sizin duyusal fenomenal dünyanızda dahi bir üçgen yok. Euclid geometrisinde insanlar tarafından tanımlanmış ifadelere bağlı hayali bir “kurgu” üçgen ve diğer matematiksel tanımlar var. Günümüzde ciddi ciddi, doğaya fraktallık atfedenler var. Hatta pek çok Pisagorcu kılığında modern matematikçiler var sağda solda. Yahu fraktal dediğin matematikçiler tarafından tanımlanmış ideal yapılar; bunların hiçbirini ağaçta, dağda, bulut kümelerinde, ekonomik zaman serilerinde bulamazsın. Hiçbiri bizim tanımladığımız matematiksel ideal fraktala birebir uyamazlar. Doğada idealler yoktur. İdealler kafanda (Kafa dediysem sözgelimi). Bizler kurguladığımız matematiksel formüllere döktüğümüz fraktalları kullanarak bahsi geçen doğal fenomenleri modellemekte “kullanırız” sadece. Pek çok kez şahane işe yararlar. Kimi zaman işe yaramazlar, yetersiz kalırlar. Öyle olduğunda, bilimciler söz konusu fenomenleri daha doğruya yakın modelleyebilecek ya da zamana bağımlıysa öngörebilecek farklı kurgular (teoriler, modeller, hipotezler vs.) ortaya atarlar. Fakat bunlar da dünyada yoklar elbette.
Aynı matematiksel aksiyomlar gibi “şeyler” de kullanışlı kurgulardır. Bu ikincisini kabul ettirmek daha bir zor tabii. Çünkü gündelik aklın işleyişine çok daha “aykırı”. Nasıl sandalye olmaz? Nasıl kalem ve defter olmaz? Sandalye dediğin şeyin denk düştüğü her ne ise “bir şey” olamaz. Zira şeyler sadece bir öznellik olduğu sürece mevcutturlar. Özneyi at, artık orada nesnel bir şey de bulamazsın. Bu nedenle Bachelard’dan ödünç almak suretiyle Louis Althusser (ya da bizim ülkede Saffet Murat Tura) sıkça “öznesiz süreç” derken bir acayip yapısalcı fantezi kurmaktadırlar ve bunu bir hakikatmiş gibi sunabilmektedirler. Özneyi çıkarıp akıl yürütmesi yapmak iyidir, güzeldir; tamam. Biz doğa bilimlerinde “metodolojik” olarak tam olarak böyle yaparız ve güzel – işe yarayan neticelere, teorik araçlara varırız. Fakat bir düşünür, en başta yapılan varsayımları sorgulamaksızın, tüm bu nesnel kurguların öznellikle birlikte olmak zorunda olduğu olgusunu görmezden gelip, “öznel” olan yokmuş gibi davranmanın da ötesinde bunu iptal etmeye kalkışırsa en nazik tabirle “kötü” düşünmüş olur. Paranteze almak başka, iptal etmek başka.
Evrensel bir beyin var mı? Misal, biliyoruz ki bir Avusturalya Aborijinin görsel korteksi Batıdaki insanların görsel kortekslerinin büyük çoğunluğundan çok daha kompleks ve hacimlidir. Beyni bir sürü beyinden istatiksel çıkarımla marjinal olanları aykırı kabul edip ayıklayarak normalize ederek, şablon bir evrensel beyin tanımlayıp, nöroanatomiyi kuruyoruz. Nörobilimcilerin icadı olan “normal” şablon beyni bir takım bölgelere ayırıp, bunlara bir takım işlevler atfediyoruz. Fakat bu da bizim bir sürü beyini gözlemleyerek yaptığımız, empirik – istatiksel araştırmaların bir çıktısı… Ve pek çok kez kültürel ve politik Zeitgeist’ın gölgesinde yapılıyor tüm bu normalleştirmeler doğal olarak. Bir yere kadar, beyinlerin işlevlerini anlamada ve zihinsel fenomenlerin yersel nöral korelatlarını bulmamızda işe yarıyorlar. Bu sayede nörocerrahlar daha efektif beyin operasyonları yapabiliyorlar, örneğin. Yine sandalye kurgusu sayesinde marangozlarca üretilen sandalyeler gündelik hayatımızda bize konfor sağlıyor, oldukça işe yarıyorlar.
Demek ki özneden bağımsız nesnel şey’in olmaması ve aslen bir icat olması, onun “kullanışlı” ve işe yarar olabileceği gerçeği ile hiç de çelişmiyor. Özce demek istediğim, bilimsel bilgi (episteme) ve ontolojik olan (olmakta olan) arasındaki indirgenemez uçurumun farkında olmamak, hem gündelik hayatta hem de bilimsel etkinliklerde kendi kurgularımızı gereğinden fazla ciddiye almamıza, kötü felsefe yapmamıza ve bundan çok daha kötüsü dogmatik ve kötü “bilgiler” üretmemize ve naif dogmatik metafizik kurgulara inanmamıza yol açabilir. Bilimsel bilgi sabit ve mutlak değildir; ve bu aslında bilim metodolojisinin en kuvvetli yanıdır: De omnibus dubitandum! Bilimlerin varsayımlarını, zorunlu olarak verili ve genel – geçer kabul etmek çok büyük bir düşünce yanılgısıdır. Evet beyin yok, sandalye de, masa da. Peki Harry Potter var mıdır sizce?
Bir Son Duygusu 